Idemo! Bez vize u Belize!

Na jugu poluostrva Jukatan, jugoistočno od Meksika, nalazi se mala tropska država Belize, bivši Britanski Honduras. To je jedina država Srednje Amerike koja nema pacifičku obalu. Ali ima karipsku, duž koje se pruža drugi najduži koralni greben na svijetu.

Beližeški koralni greben je Uneskova svjetska baština i najveća turistička atrakcija ove zemlje. Čini trećinu Velikog grebena Maja, koji izrasta pod talasima Karipskog mora od sjeveroistoka Jukatana do obale Hondurasa. Od njega je veći samo Veliki koralni greben u Australiji.

Prema Svjetskoj bazi podataka o zaštićenim područjima (WDPA), 37% kopnene i 13,6% vodene teritorije Belizea je u statusu neke službene zaštite, a čak 60% kopna je prekriveno bujnom šumom. Stoga, nije čudno što državni grb na zastavi krasi autohtona vrsta drveta, koja je razvila privredu i ekonomiju ove zemlje nakon kolonizacije, te postala statusni simbol u proizvodnji namještaja širom svijeta, zbog čega se danas nepravedno za druge vrste koristi isti naziv da bi se opravdao kvalitet. Riječ je, naravno, o mahagoniju.

Zastava Belizea uključuje 19 razičitih boja i nijansi, što je čini jednom od najživopisnijih nacionalnih zastava na svijetu. U sredini grba nalazi se veličanstveni div beližeških prašuma, stablo mahagonija, a ispred njega stoje dva muškarca različitih rasa sa oruđem za obradu drveta i brodogradnju. To simboliše drvnu industriju, koja je zaslužna za masovno naseljavanje ove države kolonizatorima Britancima. Grb je okružen vijencem od 50 listova, a u donjem dijelu je ispisan nacionalni moto „SUB UMBRA FLOREO”, što znači „pod hladom cvjetam”.

Pored mahagonija, nacionalni simboli Belizea su i Bairdov tapir (Tapirus bairdii), tukan (Ramphastos sulfuratus) i crna orhideja (Trichoglottis atropurpurea).

Mahagonijem se smatraju vrste iz roda Swietenia, iz porodice Meliaceae, iz reda Sapindales. To su Swietenia macrophylla, Swietenia mahagoni i Swietenia humilis. Sve tri vrste rastu na nadmorskim visinama do 1200 m. Često formiraju daskasto korijenje.

• 

• 

Kora im je u mladosti glatka i sivkasta, a vremenom postaje tamnija i izbrazdana. Koristi se za bojenje kože i tkanina. Listovi su naizmjenični i parno perasto dijeljeni, a cvjetovi su dvopolni i skupljeni u metličaste cvasti.

• 

• 

Plodovi se zovu „nebeskim plodovima” jer rastu prema nebu (prema gore). Obavijeni su drvenastom kapsulom, koja može da sadrži i do 71 sjemenku, obraslu krilcima. Sjemenke sadrže otrovni alkaloid, koji se u narodnoj medicini koristi kao lijek, u dozi od 1 sjemena dnevno.

• 

• 

Sve tri vrste su ugrožene zbog ilegalne sječe. Njihovo drvo je crvenosmeđe boje i cijeni se zbog svoje ljepote i trajnosti. Koristi se za izradu namještaja, brodova, muzičkih instrumenata, vrata, dekora. Odupire se truljenju, pa se koristi i za pravljenje brodova i otvorenih krovova.

Swietenia macrophylla (honduraški ili krupnolisni mahagonij) je najrasprostranjeniji, raste od Meksika do južne Amazonije, i danas se jedini komercijalno uzgaja. Velike plantaže ove vrste podignute su u Indiji, Indoneziji, Fidžiju, Šri Lanki i nešto manje u tropskoj Africi, a uzgaja se i pošumljava i u okviru prirodnog areala. Najkrupnija je vrsta mahagonija, naraste do 45 m visine. Listovi su dugi do 38 cm, sa nekoliko dugih listića. Plodovi su dugi do 40 cm, a sjemenke do 8 cm.

Swietenia mahagoni (kubanski ili sitnolisni mahagonij) je porijeklom iz južne Floride i sa Kariba. Nekada je bio dominantan u trgovini mahagonijem, ali od Drugog svjetskog rata nije u širokoj komercijalnoj upotrebi. Sitniji je od prethodne vrste. Naraste do 24 m visine. Listovi su znatno kraći i sa manje listića, a plodovi su čak 4 puta manji.

Swietenia humilis (venadilo) je malo i često uvijeno drvo mahagonija, koje raste u sezonski suvim šumama pacifičke Srednje Amerike. Ograničene je komercijalne koristi, a mnogi dendrolozi smatraju da je sinonim vrste Swietenia macrophylla.

Pošto sjeme mahagonija lako klija, ova vrsta se često koristi za pošumljavanje, a pogodna je i za uzgoj u alejama, parkovima i drugim urbanim sredinama.

Ove tri vrste se još nazivaju „pravim” mahagonijima, jer postoje mnoge druge vrste sa drvetom sličnih krakteristika, kao što su: afrički mahagoniji (rodovi Khaya, kaja i Entandrophragma, sapel i sipo), indijski mahagonij (Toona ciliata), indonezijski mahagonij (Toona sureni), kineski mahagonij (Toona sinensis), novozelandski mahagonij (Dysoxylum spectabile, kohekohe) itd. Svi su iz iste porodice, Meliaceae. Neki im pribrajaju i filipinski mahagonij (rod Shorea, meranti) iz porodice Dipterocarpaceae.

Najveći uvoznici mahagonija su SAD i Velika Britanija, a najveći izvoznik je Peru, koji je nadmašio Brazil, nakon što je ta država zabranila izvoz mahagonija 2001. godine. Smatra se da je 80% peruanskog mahagonija koji se izvozi u SAD ilegalno posječeno.

Kad je Britanija u XVIII vijeku kolonizovala Belize i počela masovno da siječe mahagonijevinu, ova država je obilovala ogromnim čudovišnim stablima tog dragocjenog drveta, često debljim od 2 m. Već 1950. godine izuzetak su bila stabla mahagonija prečnika 50 cm. To jasno govori o karakteru kolonizatora, koji su uživali u svom namještaju od mahagonija i bogatili se prodajući ga, dok je nacionalni simbol Belizea nestajao sa svojih prirodnih staništa.

Danas je popularna i tehnika slikanja na drvetu mahagonija. S obzirom na skupocjenost i sentimentalnu vrijednost mahagonija, nije čudno što su stabla ove vrste česta inspiracija umjetnicima.

• 

• 

Tekst: Jovana Moravac